Dinsdag 29 juli om 6.00 uur vertrokken wij met de bus. Eurolines heet de busorganisatie die door heel Europa reist. Eind bestemming Slavonski Brod. Na een aantal hectische dagen van voorbereidingen kregen we de gelegenheid om uit te rusten. 24 uur zou de busreis duren, dat betekende 24 uur verplicht zitten. Met onze gedachten waren we regelmatig bij onze maatjes die op dit moment de vrachtwagen aan het beladen waren. Zou alles wat we verzameld hebben er wel in gaan? Wij hadden veel vragen en reisden voor de vrachtwagen uit. Onderweg zagen we van alles: koeien pootje baden in de rivier, varkens in vrachtwagens opgestapeld 3 etages per vrachtwagen. Je snapt het wel: Mila hield haar ogen niet droog. Mila groet in de bus een onbekende man. Hij komt uit Bosnië en ook nog uit haar geboorteplaats. Mila is helemaal in de gloria. Vertelt mij enthousiast wie hij is en waar hij vandaan komt en daarbij vermeldt ze dat hij heel spiritueel is. Helaas ontbreekt aan mij het blinde vertrouwen in de mens. Ik schatte deze man meer in als hypnotiseur, zulke doordringende ogen had hij. Hij had zo te zien een boeiend gesprek met Mila. Ik vertrouwde de hypnotiseur nog niet. Toen hij ineens zijn vingers ging knippen schoot ik naar het puntje van m’n stoel. Hield Mila scherp in de gaten of ze nog wel in het hier en nu bleef. Uiteindelijk bleek het wel een aardige jongeman te zijn. Een gevluchte Bosniër die nu terug ging om het huis van zijn moeder op te knappen.
We deden diverse steden aan, waar reizigers de bus instapten of verlieten. De stopplaats in München had meer weg van een afwerkplaats dan een busstation. Er stond een olijk ogende oudere man voortdurend naar me te sjansen. Hij kon warempel ook wel denken dat dit een afwerkplaats zou zijn. Wij kozen eieren voor ons geld en bleven bij deze stop veilig in de bus
zitten.
Woensdag 30 juli, het is 6.00 uur en we rijden Slavonski-Brod binnen. Laten ons door de goedkoopste taxi naar “het centrum” van Duvnjak en Lilian brengen. Zij waren verrast en blij ons weer te zien. Vermoeid van de reis doken we na een heerlijk ontbijt voor een paar uur in bed. Tsjoef, we waren zo vertrokken. Je ogen zijn ook zo vermoeid als je in 24 uur Duitsland, Oostenrijk, Slovenië en een deel van Kroatië aan je voorbij ziet flitsen.
Halverwege de dag, na een paar koppen sterke Hollandse koffie, waren wij er weer helemaal. Het koffiezetapparaat dat tijdens een van de vorige reizen is meegebracht, blijft onmisbaar. Het plan was die middag rustig aan te doen. Doch we kregen een telefoontje van de vrachtwagenchauffeurs. Klaas en Ronald waren al in Zagreb, dus konden binnen 2 uur bij ons zijn. Hoe was het mogelijk, zo snel gereisd. Nu werd het haasten voor ons. Wij wilden ons douchen, maar in “het centrum” is nog geen warm water. Duvnjak is 2 weken geleden met zijn gezin naar “het centrum” verhuisd. Het is nog lang niet afgebouwd. Nu het zomer is valt er wel in te leven. Nog niet alle ramen zijn voorzien van kozijnen en ramen. De elektriciteit wordt verkregen door een bouwhaspel, die aangesloten is op een punt buiten. Lilian kookt op een butagasfles. Voor een warme douche gaan we naar vrienden in de stad. Daarna vlug naar de snelweg om de vrachtwagen op te vangen. We stonden er nog geen 2 minuten of daar zagen we de enorme vrachtwagen van Veldhuizen al aan komen rijden! Zij waren dinsdag 19.00 uur vertrokken en kwamen nu om 16.00 uur aan bij “het centrum”. Klaas en Ronald hadden een zeer voorspoedige reis gehad. De douane was een vlotte zakelijke afhandeling. Zij waren hier enthousiast over. Helaas was het voor de douane hier al te laat om de papieren af te handelen. Morgenochtend half 8 zijn zij de eersten. Na een smakelijke warme maaltijd, gecreëerd door Lilian, zijn we gaan praten over het uitladen van de vrachtwagen. ‘s Morgens kwam ik er met Duvnjak niet uit. Hij wil alles zijn pand in gaan tillen, al die trappen op. Met de ziekenhuisbedden is dat geen doen. Klaas stelt voor om de laadklep op het bordes van “het centrum” neer te laten. Alles kan rollend naar binnen. Duvnjak vindt het geen goede optie, de straat wordt afgesloten voor verkeer doordat de vrachtwagen lang is en dwars op de weg moet staan. We komen er niet uit met elkaar. Op dat moment komt Hans onverwachts de trap oplopen.
Wij waren allen zeer verrast. Hij was op zijn motor laag vliegend de tolweg overgegaan. De snelheid zal ik niet verklappen. Hij kwam wel op het goede moment. Zijn optie was de kleine vrachtwagen van Duvnjak direct te beladen met de ziekenhuisbedden en rolstoelen en direct weg te brengen naar het bejaardenhuis. Probleem opgelost. Na wat frisjes en gebabbel op tijd gaan slapen in het donkere pand. Een weinig uitgerold haspel, waar het snoer helemaal warm van aanvoelt, wordt verlengd door een trein van elektra contactverlengsnoeren. Je moet uitkijken dat je niet struikelt over deze elektravoorziening. Er is een bureaulamp die herhaaldelijk verplaatst wordt. Het toilet wordt verlicht door een waxinelichtje. Het is behelpen en voor ons is dit maar voor zeer korte tijd.
Donderdag 31 juli. We staan vroeg op, 7.00 uur ontbijt. Ja, Klaas, 7.00 uur ontbijt. Wij zijn mensen van de klok. 7.00 uur ontbijt betekent hier starten met het klaarzetten van de ontbijttafel. En daarbij wordt erg veel gepraat. Gewerkt wordt er niet meer wanneer er gesproken wordt. Ons geduld wordt op de proef gesteld. Wij zijn gewoon een gejaagd stel mensen. De afspraak dat de douane om half 8 met onze papieren aan de slag zou gaan, wordt verstoord. De arts die onze meegebrachte voedingsmiddelen zou testen, is naar Vukovar vertrokken. Dat wordt lang wachten. Inmiddels verzamelen zich steeds meer mensen voor het centrum, die gaan helpen bij het uitladen. Ronald heeft gepland om 12.00 uur leeg richting huiswaarts te gaan. Nu al heimwee Ronald? Oh nee, voor vrijdag 15.00 uur moet de vrachtwagen Oostenrijk uit zijn. Regels, regels, regels. In het weekend is er geen vrachtverkeer toegestaan.
Eindelijk komen er 2 douanebeambten. Zij staan bij het uitladen van het transport, maken overal op- en aanmerkingen over. Gaan alle dozen voedingsmiddelen tellen die op de lijst staan. Maken alle Rode Kruis dozen open en willen elk pleistertje gespecialiseerd op een lijst. De dozen worden naar een speciale douaneruimte afgevoerd en gaan achter een loodje. Alsof wij er ik weet niet wat voor verboden producten in hebben verstopt.
Het was een geweldig gezicht hoe enthousiast de hulptroepen de spullen uit de vrachtwagen het centrum in sjouwden. Een lijn maken van mensen die de spullen aan elkaar doorgeven is hier niet te organiseren. Ze willen gewoon beetpakken en lopen. Rolstoelen, die hoge trap voor het pand op sjouwen. De pallets gevuld met servies en kleding de trap op sjouwen. Eenieder deed dit vol enthousiasme. Lilian zag opeens een heel andere kant van mij. Ik was politieagent volgens haar. Iedereen kreeg aanwijzingen waar de spullen in het pand neer gezet moesten worden. En ik keek in bijna elke doos, op zoek naar de badjassen van de zwemvereniging. Die per ongeluk met het transport zijn mee gegaan. Helaas niet terug gevonden. Op de douane na was het uitladen een groot feest. Na een warme maaltijd en hééééél lang wachten op ondertekening van douanepapieren, vertrokken Klaas en Ronald 15.00 uur huiswaarts. En wij waren gesloopt door de hele happening. Namen even wat tijd om te ontspannen. Mila was blij dat de klus erop zat en nam de gelegenheid om naar haar moeder in Bosnië te gaan. Dit klinkt heel ver, maar is vanaf het centrum 15 minuten fietsen.
Wij maakte een wandeling door het centrum van Slavonski Brod. Kwamen tot de conclusie dat er vanaf het voorjaar enorm veel gebouwd is aan winkels, restaurants en uitgaansgelegenheden. Ook is er veel aan restauratie van monumenten gedaan. De sporen van de oorlog zijn uitgewist. Het is een moderne stad geworden met een veel te hoge levensstandaard voor de mensen waar Duvnjak hulp aan verleend. De kloof tussen arm en rijk wordt steeds groter. Wij nodigen Lilian en Duvnjak uit om wat te gaan eten in de stad. Zij sloegen dit aanbod af. Gunnen zichzelf geen rust. Wij wel. Wij aten in een sfeervol restaurant waar vanuit een heerlijke geur van gegrild vlees ons tegemoet kwam.
Vrijdag 1 augustus. Dragan, de jongeman is vandaag ook per bus gearriveerd. Hij zou oorspronkelijk samen met Will, de opbouwwerkster uit Rotterdam met Duvnjak en Lilian een interview en opbouwplan maken. Helaas kon door familie-omstandigheden de reis voor Will niet doorgaan. Aan Dragan nu de eer deze uitdaging alleen aan te gaan. Hij dook na de lange reis in bed. Wij zijn met dozen speelgoed naar het ziekenhuis gegaan. Een gesprekje met een paar vrouwelijke artsen gehad. Een van hen sprak Engels. Zij hebben op ons verzoek de medische apparatuur laten zien waar zij behoefte aan hebben. Een perfuser en couveuses, ook hebben zij de speelkamer laten zien waar zij wat meubilair voor kunnen gebruiken. Enthousiast waren ze over het meegebrachte speelgoed. Kinderen blij gemaakt met knuffels e.d. Kortom het was een goed bezoek. Verona de dochter van Duvnjak was met ons mee. Zij liep helemaal blij terug naar huis. “Ik word hier zo blij van” zei ze heel spontaan. Na de lunch de poulbiljartballen en keus naar het bejaardenhuis gebracht. Het spel geïntroduceerd bij de mannen. Hans gaf een demonstratie en Mila vertaalde de spelregels. Een aantal heren kregen pretoogjes, je zag ze terug duiken in hun biljarttijd. Erg leuk om die glimogen te zien. Met een beetje begeleiding zullen de oudjes hiermee de nodige pret beleven. Het gesprek met Dragan en Duvnjak vond aan het einde van de dag plaats en Mila zat er zeer geïnteresseerd bij. Zij vond Duvnjak zeer openhartig veel vertellen. Dragan maakt hier een verslag over en bespreekt dit met wm. Bij het ondergaan van de zon heeft de familie een ritueel. Het is het vieren van de ingang van Sabbath. Zij vieren dit met het zingen van een ter plekke gekozen lied. Het voorlezen van een stukje uit de Bijbel en het praten over een thema. Het gehele ritueel duurt niet langer dan 15 minuten. Na dit ritueel zijn wij het centrum in gegaan voor een alcoholische versnapering. Zoals gewoonlijk werd het geen saaie avond. Er is aardig wat over ons geventileerd. Toen ik dat hoorde heb ik ons een naam gegeven: duo “Witch en Bitch”. Al lachend die nacht in slaap gevallen.
Zaterdag 2 augustus. Sabbathdag voor de familie van Duvnjak. Vrijdag heeft Lilian voor 2 dagen staan koken op zaterdag doet ze niets. Voor een volgende reis zullen we daar ook rekening mee moeten houden. Hans verliet ons om vervolg te geven aan zijn vakantiereis. Mila had voor dag en dauw de fiets gepakt en was verdwenen naar Bosnië. Ik ging de kerkdienst bijwonen en het hele gebeuren fotograferen. Wij wilden zoveel mogelijk documentatie vergaren, waarmee we naar de grootgeldschieter kunnen gaan. Wij willen n.l. bij Men. van de Heerik een groot geldbedrag voor de opbouw van de kerk van Duvnjak zien te krijgen. Mede d.m.v. foto’s kan hij zien waarover wij praten.
In de kerk herkende ik vele sjouwers van al die 80 kuub. Het was een vlotte bijzondere dienst die zeker 2 uur duurde. Er werd volop muziek gemaakt. Stephan speelde vol enthousiasme op zijn accordeon, die hij van Arie had gekregen. Hij hield ook een toespraak waarin hij vertelde dat er nu een lang gekoesterde wens in vervulling was gegaan. Een accordeon voor zichzelf waar hij ten alle tijden op zou kunnen spelen. Hij prijst zich zeer gelukkig met zijn vrienden in Holland. Thema’s tijdens de dienst gingen over de brug die God geslagen heeft tussen Westzaan en Slavonski Brod. Bijbelstudie; Een leuke blonde meid stelde vragen. De antwoorden stonden in de bijbel. Wie het eerste het antwoord wist, mocht het geven. Het leek wel een wedstrijd, allen zeer gemotiveerd om de eerste te zijn. Diverse kerkgenoten vertelde een verhaal of droegen een gedicht voor. Ik vertelde in de kerk over ons humanitaire werk. De kerkgangers ook verteld waarom ik alles fotografeerde. Lilian heeft tijdens de dienst alles voor me vertaald. Het was beslist geen saaie lange zit. Varona en David de kinderen van Duvnjak en Lilian, hadden speciaal voor deze dienst, een lied gecomponeerd. Verona zong en David begeleidde haar op gitaar. Het klonk goed.
Na de dienst was er een uitgebreide warme lunch. Hierna ben ik naar Mila in Bosnië gelopen. De brug over de Sava opgelopen. Daar staat aan de Kroatische kant van de brug douane en aan de overkant van het water staat de Bosnische douane. Dat betekent 2 keer je paspoort laten zien. De Bosnische douane gaf me applaus toen ik hem voorbij was gelopen. Oh nee, toch geen applaus. Ik was gewoon zijn grens te ver voorbij gelopen. Hij wist natuurlijk nog niet dat ik erg graag mijn grens zelf bepaal. Boos bekeek hij mijn paspoort. Die mannen krijgen nooit last van rimpels. Ze lachen gewoon nooit, vreselijk.
Bij Mila en haar moeder in de boomgaard gaan liggen zonnen. Moest af en toe een snelle schijnbeweging maken voor de appels die van de boom langs me heen vielen. De buurvrouw van Mila vroeg bezorgd of ik m’n zwarte zonnejurk niet moest vervangen voor badkleding. Zwart is te heet in de zon. Mooi niet, ze had zeker een paar kerels in huis. Je blijft je ook verbazen over de mensen.
Er ging een bijzondere gebeurtenis plaats vinden. Een verzoening tussen de kerkgenoten van Bosnië en Kroatië. Duvnjak was hier voor uitgenodigd. Hij is 7 jaar terug uit deze kerk gezet omdat hij te vooruitstrevend zou zijn geweest. Deze hereniging is door Mila’s tussenkomst tot stand gekomen. En verliep erg prettig. Wij namen van de gelegenheid gebruik om de kerkgenoten te vragen tot een betere samenwerking te komen wat betreft de verdeling van hulpgoederen. De zolder van de moeder van Mila lag nog vol met kleding wat 1,5 jaar terug gebracht is. De kerkgenoten mogen zich er ook best wel voor inzetten. Het bleef even stil nadat we gesproken hadden. Oef, is de Bitch weer te rechtstreeks geweest. Duvnjak belooft iets te regelen voor het kerkorgel wat nog bij hem staat en hier naar toe moet. De douane geeft problemen terwijl het een afstand van niets is. Handen wrijvend ga ik alvast de nieuwe douanestress tegemoet. Problemen moet je zeker niet uit de weg gaan. Met de hele club kerkgangers terug de brug over naar Kroatië gelopen. En Stephan voelde zich vereerd dat hij met mij langs de Sava naar “het centrum” mocht lopen. Hij vertelde zaterdag een optreden te hebben met zijn eigen accordeon.
Zondag 3 augustus. Hoe wonderlijk Mila vertelt enthousiast dat er vroeg in de ochtend kerkgenoten naar het huis van haar moeder zijn gekomen. Haar geholpen hebben met uitsorteren van kleding. Een dame neemt de leiding daarin. Zij heeft alleen een fiets nodig om de hulpgoederen rond te brengen. Zonder fiets, auto en openbaar vervoer kom je nergens. Voor een fiets kunnen wij zorgen, wij hebben er tenslotte voldoende meegenomen.
Dragan wordt op zijn verzoek door Duvnjak, Lilian en mij thuisgebracht. Hij wil zijn huis laten zien waar hij heeft gewoond. Lilian is blij met zijn hulpvraag. Zij zegt nu een goede reden te hebben Bosnië te bekijken. Zij houdt van reizen en is blij een dagje uit het centrum te zijn. Dragan betaalt de benzine, dus Duvnjak is in staat deze reis te maken. Eenmaal Dragan
afgezet, vertelde Duvnjak een verrassing voor ons in petto te hebben. Voor Lilian omdat ze zo van reizen houdt en voor mij omdat hij zo dankbaar is dat ik zoveel voor ze heb gedaan. We reden door de bergen en zagen de mooiste panorama’s. We zagen cipressenbomen en hoorden hele bijzondere vogels het geluid van krekels maken. Na 5 uur laagvliegen was daar de verrassing. De Adriatische Zee, we waren in de buurt van Split. Zo snel we konden sprongen we de zee in. De temperatuur was inmiddels opgelopen tot 33 graden. Afkoeling konden we wel gebruiken. Het was er mooi. Keken door het transparante water naar de stenen op de bodem. De rotswanden waren immens hoog. De ondergaande zon gaf ook een speciale warme gloed over de bomen en zee. Na een uur zijn we huiswaarts gekeerd. We moesten 400 km terug rijden en het was al 20.00 uur. Naar deze plaats wil ik zeker nog eens voor langere tijd terug. De Adriatische zeekustweg is een prachtige route om te rijden. Duvnjak wilde door Kroatië terug rijden. Lilian vond dit vreselijk omrijden. Duvnjak koos voor deze kant van het land omdat hij niet wist wat hij in Bosnië kon verwachten op straat. En omdat het donker was koos hij voor zekerheid. Wat erg he, dat de mensen nog steeds met een bepaalde angst en onzekerheid leven. Half vier ’s nachts slopen we zacht het huis in, 820km gereden en een topdag gehad met elkaar.
Maandag 4 augustus. Vandaag een bus gecharterd om het orgel en diverse spullen (dekens-speelgoed etc) naar het huis van Mila’s moeder te brengen. Vanavond om halfzeven begint de dienst van een bevriende douanier. Misschien kan hij ons over de grens helpen. Spannend hoor want, hij werkt samen met diverse collega’s. Alles klaar gezet voor vertrek. Onderwijl een modeshow gehouden. In ambulance-uniform de mensen boven verrast. Warme actie, het was buiten al 38 graden. Vanuit Bosnië kwamen de 2 hulpverleners naar “het centrum” een fiets uitzoeken. Hiermee hebben zij nu de mogelijkheid hulpverlening in Bosnië te geven. Het stel op de foto gezet voor het centrum.
Een particulier bejaardenhuis bezocht. Een gezin waarvan de man geen werk meer had in een staalfabriek. En de vrouw als verpleegster in het ziekenhuis gewerkt heeft. Nu thuis haar gezin met 9 kinderen groot brengt. Zijn hun eigen privébejaardenhuis gestart. De man heeft delen aan het huis gebouwd hier zijn kleine kamers voor 2 en 3 bejaarden gemaakt. In totaal heeft dit gezin de zorg over 15 bejaarden op zich genomen. Zij ontvangen hiervoor 1600 kuna voor een lopende bejaarde en 1900 kuna (250 euro) voor een bedlegerige. De familie zorgt voor zover dat kan voor incontinentiemateriaal e.d. De jonge kinderen uit het gezin spelen tussen de oudjes door. De sfeer is heel levendig en iedereen lijkt het naar de zin te hebben. Duvnjak verleent ook hulp aan dit en meerdere particuliere bejaardenopvang. De gezinsuitbreiding wordt door hogere hand opgelegd. Zij willen dat het aantal oorlogsslachtoffers zo snel mogelijk wordt aangevuld. Kinderbijslag wordt uitgekeerd wanneer een kind naar school gaat. Het is 30 euro per maand.
Langs het station gereden om een terugreis te boeken. We hebben een open ticket en gepland donderdag naar huis terug te gaan. Helaas gaat er alleen morgen en zaterdag een bus terug naar Amsterdam. Alles wat we nog willen ondernemen zetten we op een rijtje en komen tot de conclusie dat morgen te snel is. In overleg met het thuisfront wordt het zaterdag. Nu maar hopen dat er nog plaats is.
Duvnjak nam ons onverwachts mee naar een centrum voor verstandelijk gehandicapten, dichtbij het ziekenhuis. Er speelde zeer jonge kinderen buiten. De regering geeft geen cent voor educatie of opvang voor verstandelijk gehandicapten. Dit centrum is gestart op initiatief van een kinderarts uit het ziekenhuis. De organisatie zit goed in elkaar. Alle begeleiding aan de gehandicapten wordt vrijwillig gedaan. Er komen hier zo’n 70 kinderen voor therapie en educatie. De leiding schreeuwt om financiële hulp. Moeilijke hulpvraag voor ons, doch we nemen hem mee naar huis. Collega’s, stel je voor dat we in Kroatië geboren zouden zijn. We zouden allen werkloos zijn. Op vrijwillige basis is er dag en nacht werk voor ons. Geen recht op zorg en educatie voor verstandelijk gehandicapten is toch onverteerbaar!
De bus met vriend Duka was inmiddels gearriveerd. Deze snel volgeladen en op wij op weg naar de douane. De eerste douane verliep goed. De zon scheen als een rode vuurbal over ons en we deden schietgebedjes. De hulpverlener die ’s morgens een fiets van ons had gekregen, reed op de brug heen en weer. Hij seinde naar de bevriende douane dat we in aantocht waren. Hij vroeg onze paspoorten en keek in de bus. Keek nog eens wat uitgebreider en gaf de paspoorten weer terug. Plots kwamen er 2 politieagenten ook nog eens een blik werpen in de bus. Uiteindelijk mochten we door. PPPPffffff: Gelukt, het orgel is na 1,5 jaar over en op de plaats van bestemming. De moeder van Mila nam de spullen blij in ontvangst. Nog even bij een oude vrouw gestopt om een stel krukken langs te brengen. De oude vrouw hield zich verstopt, haar kleindochter nam de krukken in ontvangst. Een angstig meisje met een oorlogstrauma. Zo de klussen zitten er voor vandaag weer op.
Dinsdag 5 augustus. Voor de Kroaten een feestdag. Zij vieren dat er geen oorlog meer is en herdenken de doden. De winkels zijn gesloten. Om half 9 gaan we op pad, naar een kleine plaats in de buurt van Vukovar. Hier woont Mirko en zijn familie. Hij was tijdens de oorlog gevlucht naar Amerika. Daar heeft hij gestudeerd. Toen de oorlog voorbij was, is hij terug gevlucht naar Kroatië. Vreselijk vond hij het om in Amerika te wonen. Samen met zijn vader heeft hij een veeteeltbedrijf opgezet. Inmiddels heeft hij 28 koeien en bouwt zijn eigen huis. Bij Duvnjak had hij al een hulpvraag aan ons ingediend. Hij zoekt een ouderwetse melkmachine, waar hij zo ’n 10 koeien aan kan melken. Deze melkmachines worden bij de boeren die stoppen met hun bedrijf weggedaan. Nu melkt hij samen met zijn vader alles met de hand. Dat was ook wel te zien en te voelen. Mijn hand verdween als een babyhandje in de zijne. Wij kregen overheerlijke zelfgemaakte kaas en worst mee. Deze producten verkoopt zijn moeder op de markt. De Europese Unie wil hun niet helpen. Zij hebben aan diverse gezinnen om hun heen een koe geschonken. Mirko kreeg toen niets, omdat hij er al 6 had. De gezinnen die er wel een kregen wisten niet hoe ze met een koe om moesten gaan . De beestjes zijn gestorven of geslacht. Dit is weer een vorm van ondeskundig hulpverlenen.
Op de terugweg reden we langs een vluchtelingenkamp. Vele hebben inmiddels een huis in de omgeving gekregen. Er wonen hier ongeveer zo’n vijftig gezinnen. Zowel kleine als grote gezinnen. We deelden koekjes, pinda’s, knuffels en snoep uit. Hen gefotografeerd, ik probeerde ze te laten lachen om die afgrijselijke grijze stompjes tanden en kiezen vast te leggen. Maar deze mensen weten hoe vreselijk hun gebit eruit ziet en hielden de lippen stijf op elkaar. Wat zullen deze mensen een kiespijn hebben.
Na het bezoek aan het vluchtelingenkamp zijn we gaan rijden naar de plaats waar Duvnjak een tuin met kassen en een meubelmakerij wil creëren. Er staat daar een kerk waar hij gebruik van heeft gemaakt in de tijd dat ze bij Stephan woonden. Een kerkje wat oud is en historische diensten kent. Een flinke tuin erbij en oude schuren. In deze oude schuren heeft hij een deel van de rolstoelen opgeslagen. Lilian ziet de toekomst plannen van Duvnjak nog niet zo zitten. Zij heeft veel liever dat hij eerst “het centrum” afbouwt. En hotelkamers op de bovenverdieping van het huis maakt. Zij ziet daar meer geldinkomsten in, dan in een tuin. Zij wil een tweedehandswinkeltje in “het centrum” creëren. Was erg blij met de doos sokken waar de labels nog aan zaten. Kan ze zo verkopen in haar winkel. Duvnjak heeft voor zijn tuin landbouwplastic nodig.
’s Avonds uitgenodigd door de boekenschrijfster voor een diner. De schrijfster heeft Mila tijdens onze vorige reis ontmoet in het bejaardenhuis. We zijn dichtbij het huis van Duvnjak in een van de talloze restaurants gaan eten. De schrijfster is daar vaste klant. De directeur van het restaurant verwelkomde ons zoals dat een goede gastheer betaamt. We aten heerlijke vis en de sfeer was heel gezellig.
Woensdag 6 augustus. Om 6.00 uur door Mila uit bed getrokken. Zij wilde naar Bosnië. Zo vroeg! Of ik wilde of niet. Ongewassen uit het huis geslopen. Ik wilde niet dat de familie wakker zou worden door ons. Met gierende remmen bij de douane aangekomen. Slechte remmen heeft de fiets waarop ik rijd. Na een douche gaan lopen naar de markt. CD’s gekocht voor 1.95 euro. Het zijn kopieën. (Helaas zijn ze thuis in de auto-cd-speler vast blijven zitten, komen er nooit meer uit!) Met tassen vol eten liepen we om half 9 terug naar het huis van Mila’s moeder. Het was al 35 graden. Diverse dames kwamen kleding uitzoeken. Een dame kwam met haar blinde moeder en een kruiwagen. Daar gingen de zakken met uitgezochte kleding in. Ze zou te ver moeten sjouwen met de zakken. De kruiwagen wordt daar veel gebruikt. Volgens mij zijn de boodschappenwagentjes op wieltjes hier ideaal voor al die sjouwende oudjes.
Samen met een buurvrouw van Mila’s moeder, in een heel heel oud autootje naar het einde van het dorp gescheurd. Daar woont de zuster van Mila’s moeder. Tante Mara! Zij komt de deur niet uit, is slecht ter been. Wel komen er veel mensen bij haar langs omdat het een vrolijke vrouw is. Zij wil via haar huis kleding aan arme mensen geven. Zo behoudt zij ook het contact met de mensen in haar buurt. Armoede is groot en achter gesloten deuren. Mensen hebben hun trots.
Overal waar wij zijn komen en zijn, weten we mensen te enthousiasmeren. Het is zo leuk! We staan wat appels te schillen die van de bomen gevallen zijn in de tuin van Mila’s moeder. De dames die eerst zo humeurig op hun stoel zitten gaan ons spontaan helpen, kletsen en lachen zelfs wat. We hebben de indruk dat mensen net dat ene zetje tot actie en ondernemen nodig hebben.
’s Avonds op de fiets gestapt, naar tante Mara wat bananen en koffie brengen. Volgens Mila is het te ver. Volgens haar moeder is het te laat. Om 20.00 uur kan je m.i. wel een fietstochtje van 6 km maken. Mila is geen geoefende fietser en heeft moeite met mijn tempo. Zodra de huizen verdwijnen twijfelt ze of ze wel verder zal gaan. Mila wil tante Mara niet laten wachten en zet moedig door. Snel zijn we bij het huis van tante Mara. Zielsgelukkig is tante Mara. Speciaal voor ons bezoek had ze een schoon tafelkleed op tafel gelegd en zat gewoon op ons te wachten. Ze gilde van pret toen ze hoorde dat we op de fiets gekomen waren. Na het nuttigen van een onrijpe meloen en geïnformeerd door een buurvrouw, die hier 2 km vandaan een vluchtelingenkamp weet waar ze hulp nodig hebben, stappen we weer op de fiets. Het is aardedonker buiten. Zelfs de weg is moeilijk te zien. Ik had voor en Mila achterverlichting op de fiets. Even als een Bitch afspraken gemaakt hoe wij over deze donkere dijk en tevens drukke autoweg zouden rijden. Mila melig door alle vrijheidsbeleving en tevens spanning ging overmoedig naast mij rijden. Auto’s zien je op het laatste moment, rijden hard en scheppen je zo van de weg. Je snapt het wel, ik: schoot uit mijn slof en gaf een preek over veiligheid. Mila beschermd door engelen en vond dat ze daar volledig op kon vertrouwen. Nou, ik niet. De fietstocht verliep goed. Zolang Mila maar bleef zingen wist ik dat de Witch achter me zweefde.
Donderdag 7 augustus. Rustig opgestaan. Is veel beter voor een mens. Alle kleding in zakken gedaan voor het vluchtelingenkamp. Het staat klaar voor vervoer. Mila heeft een neef met combiwagen gecharterd. Hij brengt ons samen met zijn vader, oom Nedo naar het vluchtelingenkamp. Zo alle kleding die hier 1,5 jaar geleden is gebracht is nu allemaal weg. Fijn nieuwe ruimte voor een deel wat we tijdens deze reis hebben meegebracht. Een oude vrouw kwam ons halen, ze bracht ons naar een door brand verwoest flatgebouw. Daar zat in een kleine kamer de voorzitter van de gepensioneerde vereniging. De man is rechter. Hij gaf ons een linkerhand, de andere hand is kapot gegaan tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hij was blij ons te ontmoeten, vroeg hulp voor de ouderen. Gepensioneerden krijgen 50 euro pensioen uitkering. Er bestaat geen ziekenfonds o.i.d. Ze moeten alle ziekenkosten zelf betalen. Elk pilletje zelf betalen en ze hebben nauwelijks geld voor het dagelijks leven. Hij vraagt of wij medicijnen voor de mensen kunnen regelen. Hij kan vanuit zijn functie voor douanepapieren zorgen. Hem uitgelegd hoe moeilijk het voor ons is medicijnen over de grens te krijgen. De problemen verbaasde hem en wil ons ook beslist niet met problemen opzadelen. Hem gezegd wat wij de ouderen nu konden bieden. Kleding, beddengoed, schoenen. Och, zegt hij, vaak is dat al niet meer nodig omdat de oudjes sterven omdat ze geen medicijnen krijgen. We geven hem het adres van Mila’s moeder en wisselen
onze adressen uit. Beloven niets, maar zeggen te kijken wat wij voor hem kunnen doen. Naderhand bleek hij direct naar de moeder van Mila te zijn gegaan. Hij was zo enthousiast over ons. Hij herkende direct de vader van Mila in haar, dit had hij tijdens ons gesprek niet laten blijken.
Aan Duvnjak en Lilian de laatste belevenissen verteld. Duvnjak meldde ons dat de douane weer langs was gekomen om nog een zak luiers te halen. Wederom moest dit geweldige Europese product door hen getest worden op kwaliteit. Schandalig. En maar rekenen voor elke handeling. Duvnjak stelt voor ons nog een particulier bejaardenhuis te laten zien. Daar wij
het vluchtelingenkamp al op ons programma hebben staan, wijzen wij dit aanbod af. Hij begrijpt onze keuze.
Vanuit het huis van Mila’ s moeder vertrokken naar het kamp. We hadden het snel gevonden. Voor neef Goran was het zeer bijzonder om als vluchteling uit zijn land naar vluchtelingen in zijn land te gaan met hulpgoederen. Hij woont in Nederland en heeft hier een eigen zaak opgebouwd. Gaat wel elke vakantie naar zijn vader en tevens geboorteplaats. Oom Nedo zocht met Mila contact met een gezin in het kamp. Zij hebben een goed gesprek. Wij spreken af bij hen alle zakken met kleding te brengen en zij zorgen voor verdeling in het kamp. Tevens nodigen zij ons uit voor de koffie. Vertellen wat over hun levensgeschiedenis. Zij hebben een zoon van 5 jaar en dochter van 8 jaar. Ze zijn in haar korte leven al 8 keer verhuisd. Oorspronkelijk komen ze uit Servië en zijn het Serven. Ze zijn gelukkig met de grond die ze nu gekregen hebben. Een boer uit de buurt heeft met ze te doen. Hij heeft een stuk grond geploegd en wat zaden gegeven. Ze hebben een goed verzorgde groentetuin en bloemen om het houten huis. Van de groenten was een soort paprika-tomatensaus gemaakt. Het huis is geheel van hout. Zo ’n 6 bij 5 meter. Hierin wonen opa, oma, vader, moeder en 2 kinderen. Alles wat je nodig heb om te leven is aanwezig, meer ook niet. De was pruttelt in een pan; er is geen wasmachine. Een jonge vrouw maakt een lijst met de namen van de gezinnen die hier wonen. Tevens vermeld ze hoe de gezinssamenstelling is en hoe oud iedereen is. Deze mensen vragen ons schoolspullen voor de kinderen. De kinderen bezoeken de school in het dorp, gaan hier lopend naar toe. Rugtassen e.d. zijn hier welkom. Voldaan keren wij terug naar het huis van Mila’ s moeder. Wij sluiten de dag met een vies glas wijn in de boomgaard.
Vrijdag 8 augustus. De laatste boodschappen gedaan voor de terugreis. Afscheid genomen van de moeder van Mila. Gaan lopen naar “het centrum”. Onze fietsen achter gelaten in Bosnië. Een flinke tippel in de brandende zon. Maar dit was de enige manier om fietsen in Bosnië te krijgen. Voor de laatste keer de paspoorten laten zijn op de brug. Mila had 30 euro gegeven aan de buurvrouw. Zij was dol gelukkig, kon nu eindelijk een paspoort kopen. Zij heeft met haar moeder voor de oorlog in Slavonski Brod gewoond en gewerkt. Na de oorlog is de grens getrokken en kon ze jaren lang niet meer naar de plek waar ze altijd gewoond en gewerkt had. Zo’n kilometer bij hun vandaan. Deze 30 euro gaf haar de kans en regelde direct de pasfoto ’s en papieren. Over 2 weken kan ze voor het eerst de brug over! Ongelooflijk he! Je heb hier vaak het gevoel dat de Berlijnse muur er staat. ’s Middags in “het centrum” spullen apart gezet voor Bosnië. Oom Nedo haalt alles op en vanuit het huis van Mila’s moeder komt het bij de mensen die het nodig hebben.
Met Duvnjak lopen we nog een keer de spullen door. En kom erachter dat niemand weet wat een sjoelbak is en hoe je het spel speelt. De beste manier om dit spel te introduceren is het gewoon te spelen. Opa is de pineut. Hem gevraagd dit spel samen met mij te spelen. Dikke pret. De hele familie stroomt toe. Aan Duvnjak gevraagd een spel naar het bejaardenhuis te brengen, en een naar het weeshuis.
De zon gaat onder, het is vrijdagavond dus tijd voor gebed en muziek. Er wordt een stukje uit de Bijbel voorgelezen. En we zingen een lied wat iedereen kent: Glorie, glorie, halleluja. David begeleidt ons op gitaar. Het is een vrolijke boel. Hierna volgt ons laatste diner, maisbrood, bruine bonen met uien en soep met plakjes deeg en gebakken sardientjes. Deze stevige kost sluiten we af met appelstrudel. Lilian heeft alle maaltijden weer prima verzorgd. Zij is verantwoordelijk voor alle kilo’s die ik deze week ben aangekomen. Het is niet de wijn want dat wordt in dit huis niet genuttigd. Na het eten wil ik de week en onze humanitaire hulp graag afronden met een afsluitingsoverleg. Duvnjak stelt voor met z’n vieren een wandeling langs de Sava te maken en daar een plaats te zoeken voor overleg. Goed plan. Het mooiste weer van de wereld, gezellige drukte op het brede wandelpad langs de rivier. Dames flaneren, jongens jagen. De sfeer is zo ontspannen. Terwijl de maan over de Sava schijnt houden wij ons afsluitingsgesprek. Er worden nog de nodige afspraken gemaakt. Tevreden sluiten wij de dag.
Zaterdag 9 augustus. Ons werk zit erop. Mila is vóór 7 uur afscheid gaan nemen van de schrijfster. Ze kreeg daar een echt Kroatisch ontbijt, wat begint met een glaasje sjlivovitsj. Haar alcohollucht verdreven met kauwgom. Zo kon ze toch niet de kerkmis bijwonen. Pfff Bob, ik ben blij dat ik haar weer gezond en gelukkig bij jouw thuis mag brengen. Na de kerkdienst die geheel in het teken van ons bezoek en vertrek stond, nog een heerlijke warme maaltijd. En toen was het over met alle verwennerijen. Om half 2 zaten we met overvolle tassen knel in de bus, op weg naar huis. Geheel voldaan spreken we over een zeer geslaagd humanitair werk wat we verricht hebben. Dank aan onze maatjes van Humaned die alle energie in de voorbereiding van dit transport hebben gestopt. Wij hebben jullie tijdens de reis gemist.
Dank aan de chauffeurs Klaas en Ronald voor het brengen van de humanitaire goederen naar het centrum van “de drie engelen” in Slavonski Brod. Dank aan al mijn sponsors die mij de mogelijkheid gegeven hebben deze reis te maken.
Marina Molenaars